مداخلات کاردرمانی برای رفتار با کودکان لجباز

انسان لجباز اصلاً برایش هدف مشخص نیست، او نمی‌خواهد به این نکته توجه کند، که این کار درست است یا اشتباه، او فقط می‌خواهد مخالفت کند، حال این مخالفت چه با یک امر صحیح باشد و چه یک امر اشتباه.

در روایات متعددی، انسان‌ها از لجاجت نهی شده‌اند، چنانچه پیامبر اکرم (ص)، در این باره توصیه ای به امام علی (ع) میفرمایند:
 از لجبازی بپرهیز که آغاز آن نادانی است و پایان آن پشیمانی است.

در تحقیقی که در کشور آمریکا انجام شد، آمارها نشان داد، 93 درصد والدین در آموزش صداقت، احترام و مسئولیت پذیری به فرزندانشان به مشکل برخورده‌اند. حتی در یکی از ایالات آمریکا مسئله به حدی، بالا گرفت که مسئولین قوه‌ی قضائیه در آن ایالت گفتن جملاتی مثل بله مادر، بله آقا را از طرف کودکان به والدینشان به صورت یک قانون در آورند.

تحقیقات به عمل آمده سن لجبازی را از یک سالگی دانسته و نقطه‌ی شدت آن را سن دو سالگی معرفی می‌کنند، که این روند ممکن است تا سنین مختلفی که در متن اشاره خواهد شد، ادامه داشته باشد.

نشانه های لجبازی در کودکان کدامند ؟

من نمی‌آیم...شما نمی‌توانید من را مجبور کنید... چرا باید کاری را که شما گفتید انجام دهم... من نمی خوام این کار را انجام بدم...

این‌ها همان جملاتی است که کودکان لجباز به زبان می‌آورند.

برای اطلاع از روش های نوین کاردرمانی در مننگوسل اینجا کلیک کنید.

کودکان لجباز با پدر یا مادرشان مخالفت می‌کنند، با آنان یکی به دو می‌کنند، در برابر هر درخواستی، جر و بحث می‌کنند و بالاخره پاسخ منفی می‌دهند، اصرار دارند که کارها به شکلی که آنان دوست دارند انجام شود، نه روش شما.

حتی گاهی ممکن است به خشونت روی آورند، اعتراض کردن معمولاً بخشی از تلاش‌های کودکان، برای شکل دادن به هویتی مستقل از پدر و مادر است و به آنان این احساس را می‌دهد که می‌توانند، محیط را هم رنگ خواسته های خود گردانند.

به طور کلی اگر کودک هیچ گاه به صحبت‌های شما اعتنایی نکرد، جای نگرانی دارد، ولی مخالفت‌های جزئی، یک روند طبیعی در مسیر زندگی است  که با روش های تربیتی ساده برطرف میشود.

چرا کودکم لجبازی می کند؟ 

بی توجهی‌های والدین- محرومیت‌ها و رفتارهای سخت‌گیرانه والدین- نیازهای عاطفی- بد آموزی ها- آزمایش والدین - شکست‌های پی در پی و ناراحتی‌های عصبی و گاهی بیماری‌های مداوم- خودداری والدین از درخواست‌های منطقی والدین- نشان دادن مقاومت- ولادت خواهر یا برادر- زیاده‌روی در انتقاد و سرزنش و دستورات پی در پی و پشت سرهم و- خشونت والدین و دعواهای خانوادگی- معاشرت‌های ناروا- سکوت والدین از علل اصلی لجبازی کودکانند که به طور جداگانه مورد بررسی قرار میگیرند.

1.آزمایش والدین :

در بسیاری از موارد، کودک قصد یک آزمایش را بر روی پدر و مادر دارد، وی می‌خواهد بداند آیا می‌توان از راه گریه و بهانه گیری، به هدفش برسد یا خیر...

2. بی توجهی های والدین :

بی توجهی و عدم توجه کودک، اولین دلیل برای لجبازی در کودک، به شمار می‌آید.

3. محرومیت ها و رفتار های سخت گیرانه والدین در نوزادی

4.نیاز های عاطفی

5. بد آموزی :

کودک در مواردی از پدر یا مادر خود آموخته است که مشکلات خود را همیشه از راه جبر و زور حَل نماید.

6.شکست های پی در پی ، ناراحتی عصبی و بیماری مداوم

7. نشان دادن مقاومت:

گاهی اوقات کودک لجبازی می‌کند، تا قدرت و نیروی خود را به والدین نشان دهد، و یک‌بار برای همیشه خود را آرام و راحت کند.او می‌خواهد به والدین خود بیاموزد که اگر بخواهد می‌تواند غذا نخورد، می‌تواند گریه و زاری کرده و آن‌ها را به ستوه آورد، و همین امر باعث تجربه ای برای لجبازی‌های آینده نیز می‌گردد.

8. ولادت خواهر یا برادر

9. معاشرت های ناروا:

یکی دیگر از عوامل تشدید، لجبازی در کودک، دوستان نامناسب و محیط‌های اجتماع است که وی در آن‌ها قرار گرفته است.

10. سکوت والدین: 

گاهی اوقات، سکوت والدین، در قبال رفتارهای، نامناسب کودک وی را به لجبازی و مخالفت دائمی با بزرگ‌ترها وامی‌دارد. در حالی که انتخاب یک شیوه‌ی صحیح و مناسب می‌تواند از شدت لجبازی و مخالفت جویی در هر کودکی بکاهد و سطح همکاری و پذیرش وی را بالاتر ببرد، استفاده از یک روش غیر اصولی، نتیجه‌ی عکس می‌دهد و می‌تواند به روابط عاطفی بین والد و کودک، آسیب بزند و باعث بروز دردسر هر دو طرف گردد.

شیوه های صد در صد نتیجه بخش برای رفتار با کودکان لجباز را در ادامه دنبال کنید:

1-برای دستورات، از لغات محدود استفاده کنید؛ بهتر است خواسته های خودتان را با لغاتی محدود انجام دهید:
-پسرم تکلیف مدرسه‌ات
-دخترم، موقع خوابه

2-قانون 10 ثانیه را بکار ببرید:
سعی کنید بیان خواسته شما بیش از 10 ثانیه طول نکشد.

 
3-اخطار دهید:
گاهی اوقات برای کودکان مشکل است کار لذت‌بخشی که در حال انجام آن هستند (مثل بازی با دوستان و...)، را رها کرده و کاری که شما می‌خواهید را انجام دهند، بهتر است در این مواقع یک محدوده‌ی زمانی تعیین کنید
مثال‌ها:
-عزیزم! تا سه دقیقه دیگه می‌خواهم میز شام را بچینم.
-نازنینم! تا 5 دقیقه‌ی دیگه به کمک نیاز دارم.

4-روش تکرار را به کار بندید: 
برای آنکه مطمئن شوید که خواسته‌ی شما را کودکتان متوجه شده است، از روش تکرار استفاده کنید، وقتی درخواستی از وی نمودید، از وی بخواهید یک بار تقاضای شما را تکرار کند. (شاید باورش برایمان سخت است، بعضی از اوقات) مخصوصاً در مواقع لذت بردن از کاری (مثل بازی) کودک اصلاً نمی‌فهمد، شما چه تقاضایی را از وی نموده‌اید.

5-از روش گیر کردن سوزن گرامافون استفاده کنید:
یکی دیگر از روش‌های تأثیر صحبت این است که وقتی با خواسته ای غیر منطقی توسط کودک و اصرار وی، رو به رو شدید، می‌توانید جواب تکراری و کوتاهتان را پشت سر هم تکرار کنید.
به مثال توجه کنید: 
کودک: بابا میشه الان با علی برم بازی؟
پدر: نه، دیر وقته و چند دقیقه‌ی دیگه موقع خوابه.
کودک: بابا خواهش می‌کنم.
پدر: نه
کودک: من به او قول دادم:
پدر: نه
کودک: آبروم پیش او می ره.
پدر: نه
کودک: قول می دم آخرین بارم باشه.
پدر: نه

برای اطلاع بیشتر از مداخلات کاردرمانی در سندرون داون اینجا کلیک کنید.

6-خواسته‌هایتان را با چند پیشنهاد مطرح کنید:
شما به عنوان یک والد موفق می‌توانید وقتی خواسته ای را از کودک خود داشتید، با چند پیشنهاد آن را مطرح کنید و به نوعی حق انتخاب را به وی دهید.
به جای: آیا این را غذا را می‌خوری یا نه!      بگویید: غذات را الآن می‌خوری یا ده دقیقه‌ی دیگه؟

7- حرف‌های وی را با دقت گوش کنید و کودک را به بحث وا دارید:
در صورتی که فرزندتان، دلیل، منطقی برای انجام ندادن، رفتاری داشت، به خوبی و با توجه به صحبت‌های وی گو ش دهید، فقط از او بخواهید مؤدبانه دلایلش را مطرح کند، به او بفهمانید همیشه نمی‌تواند با بهانه تراشی از کاری، شانه خالی کند، بلکه تنها و تنها وقتی حرف‌هایش تاثیردارد که برای رفتارش دلیل قانع کننده بیاورد. 

8-از روش 1-2-3 استفاده کنید:
این روش نخستین بار توسط دکتر تاماس فلان، در کتاب جادوی 1-2-3، شرح داده شد.
این روش، این است که پدر یا مادر، با صدای محکم و بدون هر احساسی، به کودکی که لجبازی می‌کند، هشدار دهند، و بگویند: یک –دو –سه –
آنگاه بگویید یک، و سپس سکوت کنید، و سپس دو و باز ساکت بمانید، اگر سه را گفتید، و او هنوز لجبازی نمود، می‌توانید از این جمله استفاده کنید: اگه سه شد، باید بری و در اتاقت بمانی، و اگر باز هم فایده ای نداشت، شماره‌ی سه را بشمارید و سپس این رفتار را عملی کنید:
-تو باید به مدت 5 دقیقه به اتاقت بری!

9-استفاده از تنبیه (غیر از تنبیهات جسمی):
روش حذف تفریحات مورد علاقه از برنامه روزانه، ماندن در خانه و محرومیت از موقعیت های لذت بخش از این قبیل هستند.

چگونه فرزند لجبازم را تربیت کنم و از او چیزی بخواهم؟

برای مطالعه بیشتر در رابطه با دارو ها در کلینیک کاردرمانی اینجا کلیک کنید.

در این قسمت به چند روش صحیح امر کردن به کودک، اشاره خواهد شد:
 
1-صحبت‌ها و دستورات خود را واضح و ملموس بیان کنیم جملاتی مثل: (مؤدب باش، اتاقت همیشه منظم باشه، بچه‌ی خوبی باش) و امثال اینها  برای یک کودک 4 یا 5 ساله مفاهیم مبهمی است که وی آن‌ها را درک نخواهد کرد به عنوان مثال باید به او گوشزد نمود که (باید مداد رنگی‌هایت را درون میز قرار بدی، باید لباس‌هایت را در کمدت آویزان کنی و...، تا با این کار همه چیز سر جایش قرار به گیره و اتاقت منظم باشه
و یا به جای مؤدب باش، به وی بگویید: منظور من این است که وقتی وارد اتاق می‌شوی، به دیگران سلام کنی و یا وقتی کسی با تو تعارف کرد، در جواب بگو: متشکرم)
پس از آن که کودک چندین بار این مفاهیم را به طور عملی تجربه کرد، از آن به بعد می‌آموزد که استفاده از واژه‌هایی نظیر (نظم و تربیت) یا (خوب و مؤدب)، می‌تواند چه معنایی داشته باشد.

2- در دستورات خود مصمم و جدی باشید:
والدین باید در باید دستورات و درخواست‌های خود جدی و مصمم بوده به طوری که کودک امور را بی ارزش نشمارد.
از کلماتی از قبیل: (می خوای ساعت 9 بخوابی!؟، می خوای مشق هات را بنویسی!؟ و...استفاده نکنید)، زیرا در این صورت به احتمال زیاد جواب کودک، کلمه‌ی نه است،
از کلمات مؤدبانه استفاده کنید، باز هم فراموش نکنید، که شما باید صریح و جدی باشید، لذا این گونه بگویید:  عزیزم لطفاً برو بخواب!

3- زمان مناسبی را برای دستور دادن و امر و نهی، قرار دهید:
مثلا در زمانی غیر از بازی و کارتون دیدن از او بخواهید تکالیفش را انجام و یا اتاقش را مرتب کند.

رفتار های ممنوعه با کودکان لجباز کدامند؟

نبایدهای رفتاری والدین: 

الف- توجه افراطی در قبال لجبازی کودک: متأسفانه بعضی از والدین در قبال رفتار لجبازانه ی کودک، به وی به صورت افراطی وجه می‌کنند، لذا کودک می‌آموزد برای جلب توجه پدر و مادر می‌تواند، همیشه لجبازی کند. (البته توجه داشته باشید، این توجه افراطی با آن توجهی که ما در اول مقاله از آن نام بردیم اشتباه نشود، زیرا اصل توجه به کودک باید رعایت شود، لکن افراط در آن از نبایدهای تربیتی است) 

ب- تسلیم: تسلیم شدن در قبال رفتار کودک ممکن است فوراً وی را ساکت کند و او دست از لجبازی‌اش بردارد، لکن به مرور زمان او را به صورت یک حاکم بر پدر و مادر، مسلط می‌کند و در آینده می‌تواند اثرات جبران ناپذیری را در بر داشته باشد، او در آینده به هیچ صراطی مستقیم نخواهد بود و تاریخ نشان می‌دهد عاقبت چنین افرادی در آینده این است که آنان در عرصه‌ی حیات اجتماعی از دیگران سیلی سختی خواهند خورد، زیرا افراد اجتماع والدین آن‌ها نیستند که به راحتی در مقابل آن‌ها کوتاه بیایند.

ج-اعمال زور: اعمال رفتارهای تند و نشان دادن قدرت (مثل تنبیه بدنی)، از نبایدهای تربیتی به حساب می‌آید، که البته گاهی از اوقات نیز تأثیر گذار است، لکن همان گونه که در مباحث قبل اشاره نمودم، اهرم‌های فشار در قبال کودکان لجباز، آنان را گستاخ‌تر می‌کند.
مثلاً کودکی را تصور کنید که خود را به خاک می‌اندازد سعی می‌کند با دست و پا زدن و نشستن در کوچه، دنبال مادر نیاید و از وی تقاضای خرید یک خوراکی را بکند. در چنین مواردی بی توجهی و رها کردن کودک، به جای تنبیه، توصیه می‌شود.

رفتار درمانی کودکان لجباز به چه صورت انجام میگیرد؟

در کودکان لجباز ، رفتاردرمانی به آموزش روش های حل مسئله به کودک همچنین روش جایگزینی رفتار با تقویت مثبت معطوف می شود و تلاش می کند توجه کودک را از رفتار لجبازی به یک رفتار جایگزین مثبت تغییر دهد.

در متن این پست به روش های رفتار درمانی همچون روش ده ثانیه و یک-دو-سه اشاره شد.

بازی درمانی، شیوه نوین و روانشناسی شده :

کودکان از طریق بازی مهارت های مختلف زندگی را تمرین و می آموزند و در غالب بازی به ابراز علایق، ترس ها و احساسات خود می پردازند. می توان اینگونه بیان کرد که کودک از طریق بازی رشد می کند. بازی درمانی  از  رویکرد های روانشناسی می باشد که در حیطه درمان مشکلات اضطرابی و عاطفی کودکان کاربرد فراوانی دارد. در کنار درمان اختلالات کودکان می توان از بازی درمانی در جهت افزایش توانمندی های کودک و آموزش مهارت های زندگی استفاده نمود.

انواع بازی های موثر در لجبازی کودک:

بازی نقطه چین ( نقاشی های نقطه چین با اعداد ): به کودک بگویید کف دست غیر غالبش را روی کاغذ بگذارد، انگشتانش را باز کند و دور انگشتان و کف دست را با مداد خط بکشد (با دست غالب)، سپس اعداد ۱ تا ۱۵ را به صورت پراکنده و نامرتب در شکل ایجاد شده بنویسید. از کودک بخواهد اعداد را به ترتیب از ۱ تا ۱۵ پیدا کرده و دور آن خط بکشد. این بازی به منظور بهبود توجه انتخابی کودک کمک‌کننده است.

بازی ماز: در بازی ماز، کودک باید تصاویری را که به صورت راه‌های پرپیچ و خم کشیده شده‌اند، از یک نقطه شروع و به نقطه پایان برساند. از تصاویر جذاب و معنادار استفاده کنید. (مثلا جوجه را به لانه‌اش برساند) کودک برای راحت‌تر شدن کارش، ابتدا به کمک چشم تصاویر را نگاه کرده و مسیر را دنبال می‌کند. در این بازی، علاوه بر افزایش توجه و تمرکز، کودک یاد می‌گیرد اگر کاری را شروع کرد باید تلاش کند تا آن را به پایان برساند. در این بازی سیناپس‌ها و راه‌های مغزی کودک تقویت شده و قدرت تفکر و تحمل کودک برای رسیدن به نتیجه و راه‌حل بالا می‌رود.

 برای مشاهده ی پست بررسی تمرین ماز در کاردرمانی کودکان اینجا کلیک کنید .

پیدا کردن تفاوت های دو شکل به ظاهر مشابه: 

در این بازی دو نقاشی که به ظاهر کاملا شبیه هم هستند ولی عمدا چند اختلاف باهم دارند، در کنار هم قرار داده می‌شوند. از کودک بخواهید اختلافات را در تصاویر علامت بزند. با پیدا کردن هر اختلاف او را به ادامه کار تشویق کنید.

کاردرمانگر نسترن عبدالوند